Μουτσάνας Ελευθέριος
Παιδίατρος

Οι έφηβοι σήμερα, και στην Ελλάδα, όπως και στα περισσότερα μέρη του κόσμου, διαμορφώνονται με βάση τις επιδράσεις που δέχονται από το οικογενειακό περιβάλλον, από το σχολείο, από τους συνομηλίκους, από τα ΜΜΕ, από την κοινότητα στην οποία ζουν και γενικότερα από την κοινωνία.

Το πρώτο περιβάλλον, η οικογένεια, είναι ο φορέας που προσφέρει στον έφηβο τα εφόδια για ακαδημαϊκή/επαγγελματική επιτυχία και τον εκπαιδεύει να αποδεχθεί τους διάφορους κοινωνικούς ρόλους που πρέπει να έχει ως ενήλικος και να αναλάβει κοινωνικές ευθύνες. Όμως, κατά τη διάρκεια της εφηβείας των παιδιών της, σχεδόν κάθε οικογένεια βρίσκεται σε κρίση, γιατί τα άτομα που την αποτελούν περνάνε μια μεταβατική περίοδο αρκετά ταραγμένη συναισθηματικά. Οι έφηβοι βιώνουν τις δυσκολίες της εφηβείας και οι γονείς την «κρίση της μέσης ηλικίας» και έτσι το έδαφος είναι γόνιμο για την ανάπτυξη συγκρούσεων στην οικογένεια. Ακριβώς σε αυτή τη φάση οι γονείς συνήθως αντιμετωπίζουν αυξημένα οικονομικά προβλήματα με την εκπαίδευση των παιδιών και, επιπλέον, μπορεί να αντιμετωπίζουν κατάθλιψη, η οποία επιτείνεται από τις μεταβολές που παρατηρούν στο σώμα τους σε αυτή την ηλικία (αύξηση του βάρους, ρυτίδες, εμμηνόπαυση για τις γυναίκες, μειωμένη σεξουαλική ικανότητα και άλλα). Έτσι, από τη μια χαίρονται και θαυμάζουν τα παιδιά τους που μεγάλωσαν, από την άλλη όμως «ζηλεύουν» και μελαγχολούν λόγω της δικής τους κατάστασης. Στενά συνδεδεμένος με την κρίση της μέσης ηλικίας είναι και ο φόβος του θανάτου, τον οποίο αισθάνονται οι γονείς όλο και περισσότερο και ο οποίος επιτείνεται όταν υπάρχουν νοσήματα φθοράς ή αρρώστιες και θάνατοι σε συνομηλίκους τους. Εκτός αυτών, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση του αριθμού των μονογονεϊκών οικογενειών λόγω αύξησης των διαζυγίων και οι συνέπειες από άποψη οικονομική, συναισθηματική και κοινωνική για τον έφηβο εύκολα γίνονται αντιληπτές.

Το σχολείο είναι, μετά την οικογένεια, ο κύριος συντελεστής στην ακαδημαϊκή επιτυχία και στην κοινωνικοποίηση του παιδιού. Δυστυχώς, όμως, συνήθως είναι απομονωμένο από την οικογενειακή και κοινωνική ζωή του παιδιού και επικοινωνία υπάρχει μόνο για να ανακοινωθεί στους γονείς η αντικοινωνική συμπεριφορά και η κακή βαθμολογία του. Το σημερινό σχολείο αντιμετωπίζει τους μαθητές σαν μηχανές παραγωγής βαθμών και δεν τους ωθεί να αναπτύξουν τη δημιουργικότητα και την υπευθυνότητά τους, να αναλάβουν πρωτοβουλίες και να μάθουν πώς να επικοινωνούν και να συνεργάζονται με τους άλλους, να ωριμάσουν. Βεβαίως, η ευθύνη αυτής της ανεπάρκειας δεν βαρύνει τους εκπαιδευτικούς, πολλοί από τους οποίους αγωνίζονται για τη διαμόρφωση κοινωνικών και υπεύθυνων ανθρώπων, αλλά την κατεύθυνση που δίνει στην εκπαίδευση η πολιτεία.

Η παρέα των συνομηλίκων είναι ιδιαίτερα σημαντική για τους εφήβους, ανεξάρτητα από το φύλο τους, και τους πιέζει προς ηθικές και κοινωνικές αξίες διαφορετικές, ίσως, από αυτές των γονιών, συμμετέχοντας και με αυτό τον τρόπο στην κοινωνικοποίησή τους. Γι’ αυτό και έχει μεγάλη σημασία η επιλογή φίλων τέτοιων, που η επαφή μαζί τους θα βοηθήσει τους εφήβους να οδεύσουν ομαλά και φυσιολογικά προς την ενηλικίωση. Οι γονείς, λοιπόν, πρέπει να ενδιαφέρονται να μάθουν για τους φίλους των παιδιών τους – τους οποίους, εξάλλου, δεν μπορούν να επιλέξουν και να ελέγξουν από την εφηβεία και μετά -, αν θέλουν να αποφύγουν τα παιδιά τους άσχημες καταστάσεις.

Τα ΜΜΕ παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο στη ζωή των εφήβων, καθώς αυτοί δαπανούν μεγάλο μέρος του ελεύθερου χρόνου τους για να παρακολουθήσουν τηλεόραση και να ασχοληθούν με το Διαδίκτυο, λειτουργώντας ως αποδέκτες μηνυμάτων, θετικών και αρνητικών. Αποτελούν ένα καλά οργανωμένο δίκτυο διαχείρισης των νέων, που επηρεάζει τον τρόπο που θα σκεφτούν, θα συμπεριφερθούν, θα ντυθούν, θα διασκεδάσουν. Δημιουργούν πρότυπα και παρεμβαίνουν καθοριστικά στην διαμόρφωση των συνειδήσεων τους. Ωστόσο, είναι ανεύθυνα σε περίπτωση που τα αποτελέσματα της καθοδήγησής τους αποβούν αρνητικά. Έχουν οργάνωση, αλλά όχι και στόχο, άλλον από την επικοινωνία και, βεβαίως, την κατανάλωση.

Ο βαθμός δυσκολίας στην πραγματοποίηση του τελικού στόχου των εφήβων, που είναι ακριβώς να γίνουν ενήλικοι, καθορίζεται και από τη μορφή της κοινωνίας στην οποία καλούνται να ζήσουν και να δράσουν. Έτσι, σε μια μικρή γεωργική κοινωνία, όπου οι ρόλοι των ενηλίκων είναι απλοί και σαφώς καθορισμένοι, το έργο του εφήβου είναι απλό και μπορεί να ολοκληρωθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα. Το αντίθετο συμβαίνει στη σύγχρονη κοινωνία, όπου οι ρόλοι των ενηλίκων είναι ποικίλοι και η εκμάθησή τους απαιτεί εκπαίδευση και πείρα. Εδώ η ένταξη των νέων απαιτεί επίπονη και συστηματική προσπάθεια. Η σύγχυση είναι μεγάλη στους σημερινούς Έλληνες εφήβους, γιατί έχουν να αντιμετωπίσουν, εκτός από τη μεταβατικότητα του δικού τους αναπτυξιακού σταδίου και τη μεταβατικότητα της ελληνικής κοινωνίας που προσπαθεί να εκσυγχρονιστεί. Και όλα αυτά μέσα σ’ ένα κόσμο που συνεχώς μεταβάλλεται και χαρακτηρίζεται από την κρίση των αξιών και των θεσμών.

Η εντύπωση που επικρατεί, καλλιεργούμενη σε μεγάλο βαθμό από τα ΜΜΕ, είναι ότι υπάρχει ένα αγεφύρωτο χάσμα ανάμεσα στις απόψεις της εκάστοτε προηγούμενης και της επόμενης γενιάς, το λεγόμενο χάσμα των γενεών, και ότι είναι πολύ δύσκολη η επικοινωνία μεταξύ γονιών και εφήβων. Οι έρευνες όμως δείχνουν πως η σχέση των περισσοτέρων εφήβων με τους γονείς τους είναι αρμονική. Οι έφηβοι διαφωνούν με τους γονείς και υιοθετούν τις αξίες των συνομηλίκων στα μικρότερης σημασίας θέματα, όπως είναι το στυλ των μαλλιών, το ντύσιμο, η ομιλία, η μόδα με τα τατουάζ και τα σκουλαρίκια, τα μηχανάκια, η ώρα της επιστροφής στο σπίτι μετά από τη βραδινή έξοδο, η μουσική, κ.ά. Στα σπουδαία, όμως, ηθικά, θρησκευτικά, κοινωνικά και πολιτικά θέματα, οι πεποιθήσεις των περισσοτέρων εφήβων συνήθως συμπίπτουν με αυτές των γονιών τους. Επίσης ότι, στην όψιμη εφηβεία, δέχονται την καθοδήγηση των γονιών σε ζητήματα εκπαίδευσης, σε επαγγελματικά θέματα, αλλά και σε προσωπικά ζητήματα.

Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε, ότι παρόλο που υπάρχουν διαμάχες μεταξύ των γενεών και η επικοινωνία μεταξύ γονιών και εφήβων δεν είναι πάντα εύκολη, η σπουδαιότητά τους έχει διογκωθεί και το χάσμα των γενεών δεν είναι τόσο μεγάλο όσο φημολογείται.

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΝΕΟΣ ΑΓΩΝ στις 19/10/2016

Ο ύπνος των γονιών μαζί με τα παιδιά τους είναι φαινόμενο με ηλικία ίση με την ηλικία του ανθρώπινου είδους! Αν ανατρέξει κανείς στην ιστορία θα δει ότι τα παιδιά κοιμόταν μαζί με τους γονείς τους μέχρι και τα μισά του εικοστού αιώνα.
Η συνήθεια αυτή συνεχίζει να διατηρείται σε πολλές χώρες του κόσμου, κυρίως στις ανατολικές, όπου τα ήθη και οι παραδόσεις διατηρούνται σχετικά σταθερά. Εκεί τα παιδιά κοιμούνται στο κρεβάτι με τη μητέρα ή και με τους δύο γονείς. Στη Δύση, όμως, και στη χώρα μας τα μωρά κοιμούνται στην κούνια τους και τα μεγαλύτερα έχουν το δικό τους κρεβάτι και το δικό τους δωμάτιο. Η εξέλιξη του Δυτικού πολιτισμού και η ανάπτυξη της κουλτούρας του ατομικισμού στη θέση της συλλογικότητας, βοήθησε να επικρατήσει η άποψη ότι οι γονείς, μέσω του ύπνου χωριστά, βοηθούν τα παιδιά τους να οικοδομήσουν χαρακτήρα ανεξάρτητο, χωρίς ανασφάλεια και με μεγάλη αυτοεκτίμηση. Τα τελευταία χρόνια πάντως υπάρχει μια αύξηση του ποσοστού των γονιών που κοιμούνται με το παιδί τους, στο ίδιο δωμάτιο και συχνά στο ίδιο κρεβάτι, και οι ειδικοί άρχισαν να αναρωτιούνται τι είναι αυτό που τους κάνει να αδιαφορούν και να μην υπακούουν στις εντολές των επιστημονικών φορέων. Την απάντηση τη δίνουν έρευνες, τα αποτελέσματα των οποίων μας λένε τα εξής:
•Ο ύπνος στο ίδιο δωμάτιο και ακόμα περισσότερο στο ίδιο κρεβάτι, είναι η πιο κατάλληλη βιολογικά κατάσταση ύπνου για τον άνθρωπο γιατί ευνοεί το μητρικό θηλασμό.
•Η ασφάλεια του βρέφους είναι μεγαλύτερη. Αυτό οφείλεται στο ότι ο μητρικός θηλασμός λειτουργεί ρυθμιστικά και αυξάνει την εγρήγορση της μητέρας, επιτρέποντας την άμεση αντίδρασή της σε οποιοδήποτε συμβάν πιθανόν απειλητικό για τη ζωή του βρέφους. Οι μητέρες που θηλάζουν το μωρό και κοιμούνται στο ίδιο κρεβάτι με αυτό ξυπνάνε 30% συχνότερα σε σχέση με αυτές που δεν μοιράζονται το κρεβάτι με το μωρό τους. Δεν διαμορφώνεται η ίδια κατάσταση ασφάλειας για το μωρό που χρησιμοποιεί μπιμπερόν και δεν θηλάζει, γιατί οι μητέρες που δεν θηλάζουν κοιμούνται με την πλάτη τους στο παιδί και αντιδρούν πολύ λιγότερο στις ανάγκες του κατά τη διάρκεια της νύχτας. Το ίδιο ανασφαλές είναι το βρέφος, όταν κοιμάται στο ίδιο κρεβάτι με τη γιαγιά ή με άλλο άτομο, ενώ ο ύπνος με τον πατέρα θεωρείται ασφαλής επιλογή (μετά τη μητέρα).
•Σε πολλές περιπτώσεις διαταραχών του ύπνου (εφιάλτες, νυχτερινοί τρόμοι, υπνοβασία) παρατηρήθηκε ότι τα παιδιά παρουσίασαν βελτίωση σε ποσοστό 25-40%, όταν άρχισαν να κοιμούνται στο ίδιο κρεβάτι με τους γονείς.
•Τα παιδιά που κοιμούνταν μαζί με τους γονείς βρέθηκε ότι ήταν περισσότερο ανεξάρτητα, πιο κοινωνικά και ευπροσάρμοστα και με περισσότερη αυτοπεποίθηση.
•Σε όλες τις περιπτώσεις αιφνιδίου θανάτου βρεφών, έχει βεβαιωθεί ότι η μοναδική αιτία δεν ήταν ο ύπνος μαζί με το παιδί, αλλά υπήρχαν και άλλοι σημαντικοί παράγοντες, όπως η χρήση αλκοόλ, ναρκωτικών, το κάπνισμα ή η λήψη κατασταλτικών φαρμάκων από τους γονείς.
Με βάση τις νεότερες έρευνες η Αμερικάνικη Ακαδημία Παιδιατρικής συστήνει πλέον το βρέφος να κοιμάται στο ίδιο δωμάτιο με τους γονείς, αλλά όχι και στο ίδιο κρεβάτι, γιατί έτσι μπορεί να αποφευχθεί ο κίνδυνος ατυχήματος (ασφυξία, στραγγαλισμός). Το βρέφος να είναι στην κούνια του και η κούνια να εφάπτεται του κρεβατιού των γονιών, από την πλευρά της μητέρας. Οι έρευνες, όμως, έχουν δείξει ότι τα παραπάνω ατυχήματα δεν συμβαίνουν, γιατί οι γονείς ενστικτωδώς κινούνται λιγότερο στο κρεβάτι, όταν ξέρουν πως το μοιράζονται με το μωρό τους. Η πρόταση της Ακαδημίας, επιπλέον, έρχεται σε αντίθεση με την σύστασή της για αποκλειστικό μητρικό θηλασμό τουλάχιστον τους πρώτους 6 μήνες της ζωής του βρέφους, καθώς ο ύπνος στο ίδιο κρεβάτι με το μωρό είναι αναμφισβήτητα ισχυρός παράγοντας ενίσχυσης της γαλουχίας.
Ένα σημείο που συνήθως ανησυχεί τους γονείς και ζητούν συμβουλευτική απάντηση είναι πότε πρέπει να πάει το παιδί να κοιμηθεί στο δικό του κρεβάτι και στο δικό του δωμάτιο και αν θα υπάρξουν ψυχολογικές επιπτώσεις, εφόσον αυτό αργήσει να επιτευχθεί. Η απάντηση είναι ότι δεν υπάρχει ηλικιακό όριο. Δεν υπάρχει καμία μελέτη που να υποδεικνύει συγκεκριμένη ηλικία, μετά την οποία η καθυστέρηση της μετάβασης σε «αυτόνομο» ύπνο, οδηγεί σε καθυστέρηση και σε άλλους τομείς.
Ο ύπνος, λοιπόν, του παιδιού στο ίδιο κρεβάτι με τους γονείς δεν είναι περισσότερο επικίνδυνος από άλλες επιλογές, αρκεί οι γονείς να τηρούν ορισμένες προϋποθέσεις ασφαλείας: Να μη καπνίζουν, να μη πίνουν αλκοόλ, να μη χρησιμοποιούν κατασταλτικά φάρμακα (αντιισταμινικά και αγχολυτικά) και να μη κάνουν χρήση ναρκωτικών. Η μητέρα να μην είναι υπερβολικά κουρασμένη, με μειωμένες αντιδράσεις, και να θηλάζει. Το βρέφος να μην έχει γεννηθεί πρόωρο ή λιποβαρές. Να χρησιμοποιείται κρεβάτι και όχι καναπές, καθώς και διαφορετικό σκέπασμα για το βρέφος. Το δωμάτιο να έχει θερμοκρασία 18-22 βαθμών κελσίου και το βρέφος να μη φοράει υπερβολικά πολλά ρούχα.
Σύμφωνα με πολλούς θεωρητικούς της ανατροφής στον Δυτικό Κόσμο η συνήθεια να κοιμάται το παιδί στο ίδιο δωμάτιο και στο κρεβάτι των γονιών είναι απαράδεκτη, ανεξάρτητα από τις αιτίες που επικαλούνται οι γονείς. Ισχυρίζονται ότι οι γονείς πρέπει να έχουν τη δική τους προσωπική, συναισθηματική, και σεξουαλική σχέση και δεν πρέπει να τη μοιράζονται με κανέναν άλλο, ούτε βέβαια με τα παιδιά τους. Και αυτή η άποψη θα πρέπει να γίνει σεβαστή, αν αυτή η επιλογή είναι με κοινή απόφαση των γονέων και όχι αποτέλεσμα διαμαρτυρίας του ενός προς τον άλλον, διαφορετικά αυτό θα έχει αρνητική επίδραση στον ψυχισμό του παιδιού.

Μουτσάνας Ελευθέριος
Παιδίατρος
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΝΕΟΣ ΑΓΩΝ στις 15/11/2015

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
Εκτός από τα προβλήματα που έχουν σχέση με την ανάπτυξη, ο έφηβος μπορεί να αντιμετωπίσει, όπως όλοι μας, και διάφορα άλλα, σωματικής ή ψυχικής υγείας. Η εφηβεία και χωρίς ασθένεια, είναι μια δύσκολη περίοδος της ζωής, καθώς οι έφηβοι πρέπει να προσαρμοστούν στις ραγδαίες αλλαγές που συμβαίνουν στο σώμα τους. Έτσι, ακόμα και απλά προβλήματα, όπως είναι η ακμή, τούς δημιουργούν μεγάλη αναστάτωση, γιατί έχουν σχέση με την εμφάνιση και απειλούν τη «γοητεία» τους, στην οποία οι ίδιοι δίνουν πολύ μεγάλη σημασία. Ωστόσο μπορούμε να παρατηρήσουμε και το αντίθετο, ορισμένες φορές να αρνούνται τη σοβαρότητα κάποιου προβλήματος στην υγεία τους, εξαιτίας της κυρίαρχης στους εφήβους αίσθησης ότι είναι άτρωτοι.
Οι περισσότεροι έφηβοι με χρόνια προβλήματα υγείας έχουν πολλά κοινά σημεία στη συμπεριφορά τους, γιατί αντιμετωπίζουν τις ίδιες αγωνίες. Το άγχος που συνοδεύει τη χρόνια αρρώστια αντιστρατεύεται στη φυσιολογική συναισθηματική και κοινωνική προσαρμογή τους. Οι έρευνες δείχνουν ότι 20% περίπου των εφήβων παρουσιάζουν διάφορες μορφές ψυχικών διαταραχών και ότι τα κορίτσια παρουσιάζουν πιο συχνά ψυχολογικά προβλήματα σε σχέση με τα αγόρια, σε αναλογία 4:1. Το βασικότερο πρόβλημα εντοπίζεται στο ότι μόνο λίγοι αναζητούν ιατρική βοήθεια.
Γενικότερα, η εφηβεία θεωρείται ως περίοδος καλής υγείας. Οι απότομες αλλαγές, όμως, που συμβαίνουν στο σώμα και στην προσωπικότητα των εφήβων τους δημιουργούν προβλήματα και τους κάνουν ευάλωτους σε ορισμένους κινδύνους (τροχαία ατυχήματα, χρήση αλκοόλ, ναρκωτικών, κ.ά.). Τα 2/3 των θανάτων εφήβων είναι βίαιοι θάνατοι από τροχαία ατυχήματα, ανθρωποκτονίες και αυτοκτονίες. Θεωρητικά οι δύο στους τρεις θανάτους θα μπορούσαν να αποφευχθούν με την παροχή ψυχολογικής βοήθειας και καθοδήγησης προς τους εφήβους.
Τα «ειδικά προβλήματα υγείας της εφηβείας», σχετίζονται κυρίως με: τη διατροφή (παχυσαρκία, νευρογενής ανορεξία και βουλιμία), το σεξ (σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα και εφηβική εγκυμοσύνη), τη χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών (οινοπνευματώδη, τσιγάρο και ναρκωτικά), τις διαταραχές του συναισθήματος και της διάθεσης (άγχος, κατάθλιψη και αυτοκτονία), τη μάθηση, τη συμπεριφορά (επιθετικότητα, εθισμός στο Διαδίκτυο), κ.ά.

Πρόληψη
Για την πρόληψη των προβλημάτων της εφηβείας και την εξασφάλιση καλής σωματικής και ψυχικής υγείας για τους εφήβους απαιτούνται υγιεινή διατροφή, άσκηση, σωστή ανατροφή και σεξουαλική διαπαιδαγώγηση.

•Διατροφή: Για να εξελιχτεί σωστά και χωρίς προβλήματα η μεγάλη σωματική μεταμόρφωση, ο έφηβος θα πρέπει να προσλαμβάνει με την τροφή περισσότερη ενέργεια, σε σχέση με αυτή που χρειάζονται τα παιδιά και οι ενήλικοι. Θα πρέπει, ακόμα, να τηρεί τους κανόνες της υγιεινής διατροφής και να μη ξεχνά τις ιδιαιτερότητες της ηλικίας του. Έτσι είναι καλό:
-Να παίρνει τρία κύρια γεύματα -πρωινό, μεσημεριανό, βραδινό- και ενδιάμεσα να τρώει ελαφρά.
-Τα γεύματα να συντίθενται από όλες τις ομάδες των τροφίμων, αλλά να μην ξεχνά την πυραμίδα της μεσογειακής διατροφής, που σημαίνει λίγο κρέας, αρκετό ψάρι, περισσότερα όσπρια, γαλακτοκομικά, πολλά λαχανικά και φρέσκα χορταρικά, δημητριακά, ρύζι, πατάτες και άφθονα φρούτα
-Να μην υπερκαταναλώνει λιπαρές τροφές, ζάχαρη, αλάτι και καφέ.
-Να μην τρώει καθημερινά πρόχειρα γεύματα εκτός σπιτιού και, όταν το κάνει, να φροντίζει να τα συνδυάζει με σαλάτα ή φρούτα.
-Να μην τρώει μπροστά στην τηλεόραση γιατί καταναλώνει ασυναίσθητα μεγαλύτερη ποσότητα φαγητού και οδηγείται έτσι στην παχυσαρκία
-Να καταναλώνει αρκετή ποσότητα γαλακτοκομικών προϊόντων, φτωχών σε λιπαρά και εμπλουτισμένων με βιταμίνη D, για να καλύπτονται οι ανάγκες του σε ασβέστιο, αυξημένες αυτή την περίοδο λόγω αύξησης του σκελετού.
-Να πίνει 1 ½ λίτρο νερό καθημερινά για την καλύτερη λειτουργία του μεταβολισμού.
-Να προσέχει την κατανάλωση ποτών τύπου cola, γιατί περιέχουν καφεΐνη και μεγάλη ποσότητα ζάχαρης (Ένα ποτήρι περιέχει οκτώ κυβάκια ζάχαρη!).
-Να περιορίσει τη σοκολατομανία. Η σοκολάτα περιέχει διάφορες ουσίες που ανακουφίζουν από την κούραση και τη νευρικότητα. Δρα ως αντικαταθλιπτικό και χαρίζει ευφορία, αλλά λόγω της ευχάριστης γεύσης της παρασύρει σε κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων και οδηγεί στην παχυσαρκία.
•Άσκηση: Η άσκηση είναι το ίδιο σημαντική για την υγεία με την σωστή διατροφή, γιατί βοηθάει στον έλεγχο του σωματικού βάρους, στην καταπολέμηση της παχυσαρκίας, στην πρόληψη της οστεοπόρωσης και, επιπλέον, δημιουργεί καλή διάθεση. Ο πρωταθλητισμός, ωστόσο, δεν πρέπει να αποτελεί στόχο στην εφηβεία, καθώς οι έφηβοι υποτιμούν τους κινδύνους, συμπεριφέρονται απερίσκεπτα και τραυματίζονται συχνά.
•Ανατροφή: Βασική προϋπόθεση για να μεταδώσουν οι γονείς τα μηνύματα που θέλουν και να εμφυσήσουν τις αξίες που πρεσβεύουν στα παιδιά τους είναι η καλή επικοινωνία μαζί τους, η οποία βέβαια θα πρέπει να υπάρχει από την παιδική ηλικία για να συνεχίζεται στην εφηβεία.
Το πιο αποτελεσματικό στοιχείο για να δεχθούν οι έφηβοι τις αξίες που θέλουμε οι ενήλικοι γονείς να τους μεταβιβάσουμε είναι το δικό μας καλό παράδειγμα εκφρασμένο με πράξεις και όχι με λόγια (διαφορετικά παίρνουν το μήνυμα ότι δεν χρειάζεται να είναι φερέγγυοι και ότι οι αξίες είναι σχετικές). Έτσι, δεν μπορούμε να τους υποδείξουμε να μην καπνίζουν, να μην πίνουν, να φοράνε ζώνη ασφαλείας στο αυτοκίνητο, κράνος στο μηχανάκι, να μην οδηγούν μεθυσμένοι, να μην παίρνουν ναρκωτικά, να μην κλέβουν, να συμμετέχουν στα κοινά, κ.ά., όταν η συμπεριφορά μας τους καθοδηγεί στο ακριβώς αντίθετο.
Το άλφα και το ωμέγα όμως στην σωστή ανατροφή είναι η πειθαρχία. Η εφαρμογή της θα πρέπει να ξεκινάει από την παιδική ηλικία (γιατί τα προβλήματα πειθαρχίας στην εφηβική ηλικία εξαρτώνται από τον τρόπο που χειρίστηκαν οι γονείς τη συμπεριφορά του παιδιού όταν ήταν μικρότερο) και στην εφηβεία πρέπει να συνεχίζεται. Οι γονείς πρέπει να θέτουν όρια και κανόνες και να επιβάλουν την εφαρμογή τους, σε λογικά πλαίσια. Οι έφηβοι έχουν ανάγκη από περιορισμούς και καθοδήγηση, αλλιώς νιώθουν χαμένοι, ανασφαλείς και απροστάτευτοι ή μπλέκουν σε άσχημες καταστάσεις αγνοώντας πεισματικά τις συνέπειες. Επειδή την τιμωρία δεν μπορούμε να την αποφύγουμε, θα πρέπει να θυμόμαστε ότι αποδίδει καλύτερα αν οι συνέπειες της παράβασης των κανόνων είναι προσυμφωνημένες με τον έφηβο. Η σωματική τιμωρία, εννοείται, δεν έχει θέση στην εφηβεία, όπως δεν έχει θέση σε όλες τις ηλικίες.
•Σεξουαλική διαπαιδαγώγηση: Ανάμεσα στις άλλες υποχρεώσεις των γονιών είναι και η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους, η οποία θα πρέπει να αρχίζει πολύ πριν την εφηβεία. Το ιδανικό θα ήταν να αρχίζει από τότε που τα παιδιά ανακαλύπτουν τις διαφορές στο σώμα μεταξύ αγοριών και κοριτσιών και αναρωτιούνται πώς γίνονται τα μωρά. Κανείς δεν πρέπει να φθάνει στην εφηβεία χωρίς τις βασικές γνώσεις για το σεξ, δηλαδή μια απλή εξήγηση των ανατομικών διαφορών μεταξύ των δύο φύλων, που θα συμπεριλαμβάνει και τη λειτουργία των ανδρικών και γυναικείων γεννητικών οργάνων.
Πολλοί γονείς φοβούνται να μιλήσουν στα παιδιά τους για το σεξ, γιατί έχουν την εντύπωση ότι αυτό θα τα οδηγήσει σε πρώιμη σεξουαλική ενεργοποίηση. Αυτό όμως δεν ευσταθεί, γιατί οι περισσότερες έρευνες δείχνουν ακριβώς το αντίθετο, ότι δηλαδή τα παιδιά που παίρνουν πληροφορίες για το σεξ από κάποιον άλλο και όχι από τους γονείς έχουν περισσότερες πιθανότητες να αρχίσουν σε μικρή ηλικία τη σεξουαλική δραστηριότητα και να γνωρίσουν πολλούς ερωτικούς συντρόφους. Στις μέρες μας η ανάγκη για σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι πολύ επιτακτική, γιατί τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα (ΣΜΝ) -μεταξύ των οποίων και το AIDS- έχουν αυξηθεί. Το βάρος πέφτει στους γονείς, γιατί άλλοι φορείς όπως το σχολείο δεν μπορούν ακόμα να αναλάβουν αυτό τον ρόλο.

Ένα από τα πιο επιτακτικά ερωτήματα που θέτουν οι έφηβοι είναι το πότε μπορούν να ενεργοποιηθούν σεξουαλικά. Η απάντηση των γονιών θα πρέπει να είναι σταθερή: να μη βιάζονται! Υπάρχουν πολλοί λόγοι γι’ αυτό. Το «αργότερα» σημαίνει ωριμότερο γεννητικό σύστημα, λιγότεροι σεξουαλικοί σύντροφοι, μείωση πιθανότητας για νόσηση από ΣΜΝ, αποφυγή εγκυμοσύνης και μείωση της πιθανότητας για σεξουαλική κακοποίηση.
Τα προβλήματα των εφήβων έχουν ψυχολογική, κοινωνική και οικονομική διάσταση. Είναι σίγουρο ότι για τη λύση τους χρειάζεται από τη μεριά του κράτους κεντρικός σχεδιασμός, χρηματοδότηση του τομέα της παιδείας και της υγείας και συνεχής προσπάθεια. Επειδή όμως οι αρχές και οι προσδοκίες των γονιών «μετράνε» πολύ για τους εφήβους, θα πρέπει οι γονείς, να αναλάβουν πρωτοβουλίες, ώστε να αυξήσουν τις γνώσεις τους γύρω από την εφηβεία, για να μπορέσουν να βοηθήσουν καλύτερα τα παιδιά τους.

Μουτσάνας Ελευθέριος
Παιδίατρος

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΝΕΟΣ ΑΓΩΝ στις 17/02/2013

 Μπορεί να μη κρατάνε οι γονείς 100% το μέλλον των παιδιών στα χέρια τους, κρατάνε όμως το παρόν και μπορούν να τα κάνουν δυστυχισμένα με τη συμπεριφορά τους. Γι’ αυτό, ανεξάρτητα από τη θεωρία για την ανατροφή που αποδέχονται,  η συμπεριφορά τους θα πρέπει να είναι σωστή.

Θέλω να επισημάνω ότι υπάρχουν κάποιες αρχές τις οποίες όλες οι θεωρίες αποδέχονται και καμία δεν τις απορρίπτει. Οι διαφορές των θεωριών περί ανατροφής  βρίσκονται στον τρόπο
ερμηνείας των παρατηρήσεων και των ερευνητικών δεδομένων καθώς και στις τεχνικές που συστήνουν στους γονείς να εφαρμόσουν για να επηρεάσουν τη συμπεριφορά των παιδιών τους. Έτσι, γενικά,  θα πρέπει οι γονείς:

     •Να αποτελούν πρότυπα για τα παιδιά τους. Δεν αμφισβητείται από κανέναν ότι τα παιδιά γεννιούνται με μια τάση να αναπτυχθούν προς συγκεκριμένες κατευθύνσεις. Το ότι ο χαρακτήρας, όμως,  του παιδιού επηρεάζεται από τα γονίδια του δεν σημαίνει ότι καθορίζεται από αυτά. Ο τρόπος ανατροφής ενός παιδιού επηρεάζει τον τρόπο έκφρασης των γονιδίων του.
Το προσωπικό παράδειγμα των γονιών αποτελεί βασικό θεμέλιο της ανατροφής. Κανένα κήρυγμα, καμιά συμβουλή και καμιά απαγόρευση δεν γίνεται δεκτή από το παιδί, αν δεν τη συνοδεύει το προσωπικό παράδειγμα των γονιών.

 •Να αναμειγνύονται στη ζωή των παιδιών τους. Δεν χρειάζεται βέβαια να γνωρίζουν και την παραμικρή λεπτομέρεια, αλλά πρέπει να ξέρουν πού πηγαίνει, τι κάνει και με ποιον περνά το χρόνο του.
Διάφορες μελέτες δείχνουν ότι οι μαθητές που τα πάνε καλύτερα στο σχολείο είναι τα παιδιά των οποίων οι γονείς αναμειγνύονται ενεργά στη σχολική ζωή. Αυτό βέβαια που περισσότερο βοηθάει  δεν είναι η βοήθεια στο διάβασμα, αλλά η εμφάνιση των γονιών στις σχολικές εκδηλώσεις και η προσωπική επαφή με τους δασκάλους του.
Ξέρουμε σήμερα ότι οι ομάδες των συνομηλίκων και τα ΜΜΕ  παίζουν σπουδαίο ρόλο στη ζωή των παιδιών και διαμορφώνουν σε σημαντικό βαθμό την προσωπικότητά τους. Ο ρόλος των γονιών στην επίδραση αυτών των παραγόντων είναι σημαντικός.
Όταν το παιδί είναι μικρό μπορούν να επιλέγουν τους φίλους του. Όσο το παιδί μεγαλώνει ο μόνος τρόπος να επηρεάσουν τους φίλους του είναι να επηρεάσουν τα ενδιαφέροντα του δικού τους παιδιού και να το βοηθήσουν να συμμετέχει σε «θετικές» ομάδες συνομηλίκων, ομάδες που ασχολούνται με τον αθλητισμό, τη μουσική, κλπ.
Όσον αφορά τη σχέση του παιδιού με τα ΜΜΕ, οι γονείς πρέπει να θέτουν περιορισμούς στην ποσότητα και στο περιεχόμενο των εκπομπών της τηλεόρασης που παρακολουθεί και των ηλεκτρονικών παιχνιδιών που παίζει. Η χρήση οθόνης (τηλεόραση και ηλεκτρονικός υπολογιστής) δεν πρέπει να ξεπερνά τις δύο ώρες τη μέρα. Θα πρέπει ακόμα να χρησιμοποιούν ειδικά φίλτρα περιεχομένου, ούτως ώστε να μη του επιτρέπεται η είσοδος σε ιστοσελίδες με σεξουαλικό ή βίαιο περιεχόμενο, αν το παιδί έχει δικό του υπολογιστή.

  •Να προσαρμόζουν τη συμπεριφορά τους στις ανάγκες των παιδιών τους. Όσο μεγαλώνει και ωριμάζει το παιδί, αλλάζουν οι ικανότητες, τα ενδιαφέροντα και οι ανάγκες του. Έτσι πρέπει να αλλάζει και η συμπεριφορά των γονιών απέναντι του. Γι’ αυτό το λόγο, ό,τι κάνουν όταν το παιδί είναι στο νηπιαγωγείο, δεν είναι απαραίτητα σωστό και στην ηλικία του δημοτικού σχολείου, ενώ αυτά που κάνουν όταν πάει στο δημοτικό, είναι σίγουρο ότι δεν επαρκούν όταν μπει στην εφηβεία. Η καλή γονική συμπεριφορά πρέπει να προσαρμόζεται στο στάδιο ανάπτυξης και στην προσωπικότητα του κάθε παιδιού.

 •Να αγαπούν τα παιδιά και να δείχνουν την αγάπη τους. Ποτέ δεν κακομαθαίνουν τα παιδιά από την πολλή αγάπη. Θα πρέπει όμως να προσέχουν τον τρόπο με τον οποίο θα τη δείξουν. Δύο είναι οι καλύτεροι τρόποι με τους οποίους μπορούν  να την εκφράσουν. Ο ένας είναι η σωματική επαφή -με χάδια, αγκαλιές, φιλιά- κι ο άλλος ο έπαινος.

Η έκφραση της αγάπης,  μέσω σωματικής επαφής, πρέπει να ανταποκρίνεται στην ηλικία του παιδιού. Πρέπει να προσέχουμε, όταν δείχνουμε με αυτόν τον τρόπο δημόσια την αγάπης μας στα μεγαλύτερα παιδιά και τους εφήβους, γιατί νοιώθουν αμηχανία  και μπορεί να αντιδράσουν άσχημα.
Επειδή για τα παιδιά τίποτα άλλο δεν μετράει περισσότερο από την αγάπη των γονιών τους, οι γονείς μπορούν να χρησιμοποιήσουν τον έπαινο ως πειθαρχικό εργαλείο, για να περάσουν μηνύματα και να δημιουργήσουν σωστές συνήθειες στα παιδιά τους.

 •Να μεγαλώνουν τα παιδιά τους με πειθαρχία. Τα πιο σημαντικά πράγματα που χρειάζονται τα παιδιά είναι αγάπη και πειθαρχία. Πειθαρχία σημαίνει διαμόρφωση της συμπεριφοράς του παιδιού με την εφαρμογή διαφόρων τεχνικών και δεν σημαίνει, σε καμιά περίπτωση, αναμονή της κακής συμπεριφοράς για να του επιβληθεί τιμωρία. Έτσι θα πρέπει οι γονείς:

α. Να ορίζουν κανόνες και να βάζουν όρια. Τα παιδιά που δεν μεγαλώνουν μέσα σε ένα πλαίσιο με
καθορισμένα όρια, το οποίο να προσδιορίζει σαφώς τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται, γίνονται απαιτητικά, επιθετικά και δύσκολα.

β. Να εξηγούν τους κανόνες και τις αποφάσεις τους. Όταν το παιδί ρωτάει για ποιο λόγο πρέπει να συμμορφωθεί με κάτι που του ζητάνε, πρέπει να του δίνεται μια εξήγηση λογική και διατυπωμένη με κατάλληλο τρόπο για την ηλικία του. Η φράση «επειδή στο είπα εγώ» λέει στο παιδί ότι οι γονείς του δεν έχουν καμιά δικαιολογία γι’ αυτό που του ζητάνε να κάνει.
Γι’ αυτό καλό είναι να καθίσουν με το παιδί και να συζητήσουν τους βασικούς κανόνες. Τα παιδιά  θα πρέπει να κατανοήσουν ποιές είναι οι προσδοκίες των γονιών, ποιές οι αδιαπραγμάτευτες αρχές τους και ποιές οι συνέπειες από την παράβαση των κανόνων.

γ. Να είναι συνεπείς. Δεν έχει σημασία εάν προτιμούν να χρησιμοποιούν την πειθώ, τις αμοιβές ή την τιμωρία, για να επηρεάσουν τη συμπεριφορά του παιδιού. Απλώς,  πρέπει να επιβάλλουν τους κανόνες με συνέπεια.  Η συνέπεια στις καθημερινές συνήθειες προσφέρει στα παιδιά αίσθημα ασφάλειας και σιγουριάς, γιατί νοιώθουν ότι ελέγχουν περισσότερο τα πράγματα, όταν ξέρουν τι να περιμένουν. Γι’ αυτό θα πρέπει να ξυπνάνε, να τρώνε, να διαβάζουν, να παίζουν και να πάνε για ύπνο συγκεκριμένη ώρα  (εννοείται, με κάποια ελαστικότητα).

δ. Να έχουν κοινό μέτωπο. Τα μικρά παιδιά, έξι χρονών και κάτω, μπερδεύονται εύκολα, όταν ο ένας γονιός διαφωνεί με τον άλλο και βάζει διαφορετικούς κανόνες. Στην ηλικία αυτή τα παιδιά αντιλαμβάνονται τον κόσμο με απόλυτο τρόπο: άσπρο, μαύρο. Επειδή δυσκολεύονται να αντιληφθούν τις διαφορές ανάμεσα σε δύο αντίθετες απόψεις, δεν καταλαβαίνουν, γιατί ο μπαμπάς λέει ένα πράγμα, ενώ η μαμά λέει κάτι άλλο. Σε περίπτωση που οι γονείς διαφωνούν για ένα πειθαρχικό ζήτημα, το σωστό είναι να το συζητήσουν χωρίς το παιδί να ακούει.

ε. Να δείχνουν σεβασμό στο παιδί. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να του φέρονται σαν «ίσος προς ίσον» ή σαν να είναι «φιλαράκια», αλλά να είναι το ίδιο ευγενικοί, όσο και απέναντι σε οποιονδήποτε άλλο άνθρωπο. Ένας από τους λόγους, για τον οποίο δεν μπορούν να είναι «φιλαράκια», είναι γιατί κάποιες φορές θα πρέπει να επιβάλουν την εξουσία τους Το παιδί θα μπερδευτεί αν ο μπαμπάς του τη μια μέρα είναι ο καλύτερός του φίλος και την άλλη προσπαθήσει να του επιβάλει τους κανόνες με αυστηρότητα. Η σχέση γονιών-παιδιού δεν είναι δυνατόν να είναι απόλυτα δημοκρατική, αφού οι γονείς καθορίζουν, φυσικά, ποια συμπεριφορά επιτρέπεται.

       •Να αποφεύγουν τις σκληρές τιμωρίες. Δεν πρέπει να τιμωρούν τα παιδιά για παράβαση κανόνων, τους οποίους δεν έχουν διδαχθεί. Γι’ αυτό η τιμωρία πριν τους 18 μήνες της ζωής είναι σφάλμα, αφού το παιδί δεν έχει προφτάσει να συνειδητοποιήσει τις συνήθειες και τους κανόνες που του διδάσκουν. Για να είναι αποτελεσματική η τιμωρία θα πρέπει να είναι:
-Δυσάρεστη. Δεν μπορούν να τιμωρήσουν ένα παιδί, όταν το στέλνουν στο δωμάτιο του, το οποίο είναι γεμάτο παιχνίδια, ηλεκτρονικά και άλλα ψυχαγωγικά μέσα.
-Συνεπής. Η τιμωρία έχει αποτέλεσμα μόνο όταν το παιδί είναι σίγουρο ότι κάθε φορά που θα συμπεριφέρεται άσχημα, οι γονείς θα αντιδρούν με τον ίδιο τρόπο.
-Άμεση. Η πρακτική «περίμενε να γυρίσει ο πατέρας σου και θα δεις τι θα πάθεις» είναι λανθασμένη και αναποτελεσματική.
– Όχι σκληρή. Από όλες τις μορφές τιμωρίας αυτή που έχει τις χειρότερες παρενέργειες είναι η σωματική, με κυριότερη την ανάπτυξη επιθετικότητας. Το ίδιο κακή είναι και η λεκτική βία. Τα παιδιά με γονείς που τα προσβάλλουν, τα ειρωνεύονται και τα εξευτελίζουν συνέχεια διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσουν ψυχολογικά προβλήματα.

 •Να βοηθούν τα παιδιά να αναπτύξουν την ανεξαρτησία τους. Τα παιδιά χρειάζονται ένα συνδυασμό ελευθερίας και περιορισμών. Αν οι γονείς θέτουν ανεπαρκή όρια στη συμπεριφορά των παιδιών τους, αυτά δεν θα καταφέρουν να αποκτήσουν αυτοέλεγχο. Αν, αντίθετα, δεν τους παραχωρούν αρκετή ελευθερία, θα δυσκολεύονται να λειτουργήσουν μόνα τους και μπορεί να παρουσιάσουν άγχος, φόβο, αναποφασιστικότητα και μεγάλη εξάρτηση από τους άλλους.

 •Να βοηθούν τα παιδιά να εκφράζουν τα συναισθήματά τους. Οι γονείς πρέπει να τα βοηθούν να βρίσκουν λέξεις για να περιγράψουν αυτό που νοιώθουν, αλλά δεν πρέπει να υπαγορεύουν στα παιδιά τους πως πρέπει να αισθάνονται. Μελέτες έχουν δείξει ότι η πράξη του χαρακτηρισμού των συναισθημάτων έχει ηρεμιστικό αποτέλεσμα στο νευρικό σύστημα και βοηθά τα παιδιά να συνέλθουν πιο γρήγορα από επεισόδια που τα αναστατώνουν.
Είναι σίγουρο ότι  «τα παιδιά δεν είναι λευκές επιφάνειες πάνω στις οποίες οι γονείς μπορούν να ζωγραφίσουν τα όνειρά τους». Θέλω όμως να προσθέσω ότι αξίζει τον κόπο να προσπαθήσουν.

Ελευθέριος Μουτσάνας
Παιδίατρος

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΝΕΟΣ ΑΓΩΝ στις 02/04/2012

Η τιμωρία των παιδιών για τα σφάλματά τους είναι τόσο παλιά, όσο και η ιστορία της ανθρωπότητας. Ο Πλούταρχος, που έζησε από το 45 ως το 120 μΧ στο  βιβλίο του Περί παίδων αγωγής γράφει׃ «Δύο είναι τα στοιχεία της αρετής: η ελπίδα να αποκτήσει κανείς τιμές και ο φόβος της τιμωρίας. Η πρώτη κάνει τον άνθρωπο να λαχταράει ότι καλύτερο υπάρχει, ενώ ο δεύτερος τον  κάνει διστακτικό και τον αποτρέπει από κακές πράξεις».

Τιμωρία είναι το τίμημα για τη μη τήρηση ενός διδαγμένου κανόνα συμπεριφοράς. Δεν πρέπει να τιμωρούμε τα παιδιά για παράβαση κανόνων, τους οποίους  δεν έχουν διδαχθεί. Γι’ αυτό η τιμωρία του παιδιού για σωφρονισμό, πριν τους 18 μήνες της ζωής του, είναι σφάλμα, αφού το παιδί δεν έχει προλάβει να συνειδητοποιήσει τις συνήθειες και τους κανόνες που του διδάσκουμε.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι υπάρχει διαφορά μεταξύ πειθαρχίας και τιμωρίας. Στόχος της πειθαρχίας είναι να διδάξει στα παιδιά και στους εφήβους ότι υπάρχουν συνέπειες για την ανάρμοστη συμπεριφορά ή την παράβαση των κανόνων. Στόχος της τιμωρίας είναι να πληγώσει και να δημιουργήσει πόνο. Γι’ αυτό η σκληρή τιμωρία σχεδόν πάντα οδηγεί στην επιθυμία εκδίκησης και σπάνια είναι διδακτική.
Επειδή την τιμωρία δεν μπορούμε να την αποφύγουμε θα πρέπει να θυμόμαστε ότι πρέπει να είναι ανάλογη του παραπτώματος (και να μη το παρακάνουμε!). Ακόμη, να έχουμε στο νου μας ότι αποδίδει καλύτερα αν οι συνέπειες της παράβασης των κανόνων είναι προσυμφωνημένες με τα παιδιά και τους εφήβους.
Οι συγκρούσεις ανάμεσα στους γονείς και τα παιδιά είναι αναπόφευκτες. Οι γονείς θέτουν κανόνες που δεν αρέσουν στα παιδιά και  αυτό αποτελεί πάντα αιτία σύγκρουσης. Όταν οι άλλοι τρόποι επιβολής πειθαρχίας αποτύχουν, η τιμωρία είναι το τελευταίο όπλο στα χέρια των γονιών. Υπάρχουν πολλοί τρόποι τιμωρίας, βασικά δύο μεγάλες κατηγορίες:

Η «επιβολή εξουσίας»
Εάν χτυπήσουμε το παιδί, του φωνάξουμε, το στείλουμε μόνο του στο δωμάτιο ή του στερήσουμε κάποια προνόμια, τότε χρησιμοποιούμε τη μέθοδο επιβολής εξουσίας. Άλλες μορφές επιβολής εξουσίας είναι καλές (όπως η στέρηση προνομίων) και άλλες κακές (όπως η σωματική τιμωρία και οι αγριοφωνάρες). Η επιβολή εξουσίας είναι αποτελεσματική μόνο, όταν έχουμε τη δυνατότητα να ασκήσουμε εξουσία στο παιδί. Γι’ αυτό το λόγο πολλές μορφές της είναι αποτελεσματικές μόνο όταν το παιδί είναι μικρό. Π.χ. το να υψώσουμε τη φωνή μας, όταν το παιδί είναι τεσσάρων χρονών, μπορεί να είναι αποτελεσματική λύση, γιατί ο θυμός ενός ισχυρού ανθρώπου είναι τρομακτική εμπειρία για το μικρό παιδί. Εάν όμως το παιδί είναι δεκατεσσάρων χρονών, είναι μάλλον απίθανο να έχουμε κάποιο αποτέλεσμα, γιατί στην ηλικία αυτή όχι μόνο δε φοβάται τις φωνές μας, αλλά μπορεί να μας τις επιστρέψει με μεγαλύτερη ένταση. 

Η «απόσυρση αγάπης»
Απόσυρση της αγάπης αποτελεί κάθε είδος τιμωρίας που αποσκοπεί στο να νοιώσει το παιδί λύπη, ενοχές ή ντροπή, επειδή μας εξόργισε ή μας απογοήτευσε. Π.χ. όταν σταματάμε να του μιλάμε, του συμπεριφερόμαστε ψυχρά ή απόμακρα λόγω του θυμού μας, του λέμε ότι στενοχωρηθήκαμε με αυτό που έκανε ή ότι μας απογοήτευσε, τότε χρησιμοποιούμε τη μέθοδο της απόσυρσης της αγάπης. Και εδώ υπάρχουν αποδεκτές μορφές απόσυρσης της αγάπης (όπως το να πούμε στο παιδί ότι μας απογοήτευσε) και κάποιες που δεν πρέπει να χρησιμοποιούμε (όπως να του πούμε ότι ντρεπόμαστε που είμαστε γονείς του).
 Για να είναι αποτελεσματική η τιμωρία πρέπει να είναι δυσάρεστη, συνεπής, να επιβάλλεται άμεσα και να μην είναι σκληρή.
•Ο πρώτος κανόνας είναι, ότι η τιμωρία πρέπει να είναι τόσο πολύ δυσάρεστη, ώστε το παιδί να νοιώσει άσχημα, για να μην επαναλάβει ξανά την αταξία του. Η αθωότερη και πιο αποτελεσματική τιμωρία είναι η στέρηση του παιχνιδιού. Έτσι δεν μπορούμε να τιμωρήσουμε ένα παιδί, όταν το στέλνουμε στο δωμάτιό του, το οποίο είναι γεμάτο παιχνίδια, ηλεκτρονικά και άλλα ψυχαγωγικά μέσα.
•Ο δεύτερος κανόνας είναι η συνέπεια. Η τιμωρία έχει αποτέλεσμα μόνο όταν το παιδί είναι σίγουρο ότι κάθε φορά που συμπεριφέρεται άσχημα, εμείς θα αντιδρούμε με τον ίδιο τρόπο. Π.χ. δε γίνεται τη μια φορά να το τιμωρούμε, γιατί είμαστε κουρασμένοι, όταν παίζει μπάλα στο σαλόνι, και την άλλη να το χειροκροτούμε, γιατί έβαλε γκολ!
•Ο τρίτος κανόνας έχει σχέση με την αμεσότητα, με την οποία επιβάλλεται η τιμωρία. Όσο γρηγορότερα τιμωρήσουμε το παιδί μετά από την κακή συμπεριφορά του, τόσο πιο αποτελεσματική θα είναι η τιμωρία. Όσο μεγαλύτερη είναι η καθυστέρηση ανάμεσα στην παράβαση και την τιμωρία, τόσο περισσότερα περιθώρια παρανόησης αφήνουμε στο παιδί, σχετικά με το τι έκανε λάθος. Γι’ αυτό η πρακτική «περίμενε να γυρίσει ο πατέρας σου και θα δεις τι θα πάθεις» είναι εσφαλμένη και αναποτελεσματική.
•Ο τέταρτος κανόνας είναι να μη χρησιμοποιούμε σκληρές τιμωρίες. Από όλες τις μορφές τιμωρίας αυτή που έχει τις χειρότερες παρενέργειες είναι η σωματική. Η κυριότερη παρενέργειά της είναι η ανάπτυξη επιθετικότητας. Έχει αποδειχτεί ότι τα παιδιά που γίνονται αντικείμενα σωματικής βίας είναι πιο επιρρεπή σε καυγάδες με τα άλλα παιδιά και είναι πιθανότερο να χρησιμοποιήσουν βία για να λύσουν τις διαφορές τους με τους άλλους. Δεν αναπτύσσουν βέβαια όλα τα παιδιά, που δέχονται σωματική τιμωρία, επιθετική συμπεριφορά, όπως δεν αναπτύσσουν όλοι οι καπνιστές καρκίνο του πνεύμονα. Απλώς, ο κίνδυνος για τα παιδιά αυτά είναι αυξημένος σε σχέση με τα άλλα. Το ίδιο κακή –ίσως και χειρότερη από τη σωματική– είναι η λεκτική βία. Τα παιδιά με κακούς γονείς που τα προσβάλλουν, τα ειρωνεύονται και τα εξευτελίζουν συνέχεια, διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο να εμφανίσουν ψυχολογικά προβλήματα, από μειωμένη αυτοεκτίμηση, μέχρι κατάθλιψη. Να είμαστε αυστηροί γονείς δεν σημαίνει καθόλου ότι πρέπει να είμαστε κακοί! Ένας καλός τρόπος για να αποφεύγουμε τις σκληρές λεκτικές τιμωρίες είναι να επικεντρώνουμε τα σχόλια στη συμπεριφορά του παιδιού και όχι στο ίδιο το παιδί. Π.χ. «δεν ανέχομαι αυτό που έκανες» και όχι «δεν σε αντέχω» ή «αυτό που έκανες ήταν κακό» και όχι «είσαι κακό παιδί». Η πρώτη φράση κάνει το παιδί να νοιώσει άσχημα γι’ αυτό που έκανε, ενώ η δεύτερη το κάνει να νοιώσει άσχημα για τον εαυτό του. Μια ακόμα συμβουλή είναι να επικεντρώνουμε την προσοχή μας στη συγκεκριμένη συμπεριφορά, χωρίς να κάνουμε γενικεύσεις. Πχ. «αυτό που έκανες δεν ήταν σωστό» και όχι «τίποτα δεν κάνεις σωστά» ή «μη μου λες ψέματα» και όχι «είσαι ψεύτης».  
Τα παιδιά έρχονται στον κόσμο με έμφυτη την επιθυμία να ευχαριστούν τους γονείς. Γι’ αυτό το λόγο οι γονείς μπορούν εύκολα να περνάνε μηνύματα πειθαρχίας με τον έπαινο. Η σωματική τιμωρία και η λεκτική βία καταστρέφουν αυτή την προδιάθεση. Η αντίδραση του παιδιού στην άδικη, την υπερβολική και τη σκληρή τιμωρία είναι ότι σβήνει στο μυαλό του την αιτία, για την οποία τιμωρήθηκε, ξεχνά το σφάλμα του και θυμάται την τιμωρία. Έτσι χάνεται ο παιδαγωγικός της χαρακτήρας. Το παιδί αναπτύσσει μέσα του αισθήματα φόβου, μίσους, άγχους και επιθετικότητας. Αν η συμπεριφορά των γονιών δεν αλλάξει, η σύγκρουση θα είναι αναπόφευκτη και βίαιη.
     Ο χρυσός κανόνας, λοιπόν, είναι να μη τιμωρούμε ποτέ τα παιδιά, όταν είμαστε πολύ θυμωμένοι, γιατί έτσι αποφεύγουμε τις πολύ σκληρές τιμωρίες. Και μια χρήσιμη πληροφορία׃ τα παιδιά που δέχονται σκληρές σωματικές τιμωρίες είναι λιγότερο πιθανό να φροντίσουν τους γονείς τους όταν αυτοί γεράσουν!

Μουτσάνας  Ελευθέριος
Παιδίατρος

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΝΕΟΣ ΑΓΩΝ στις 01/12/2013

Να μειωθούν άμεσα οι τιμές πετρελαίου και φυσικού αερίου

Του Κώστα Καρδαρά.

Η αθλιότητα που οδήγησαν τον καθημερινό μας βίο τα μέτρα της μνημονιακής συγκυβέρνησης, απέκτησε μία καινούρια παράμετρο: την ρύπανση της ατμόσφαιρας από την αναγκαστική καύση καυσοξύλων και λοιπών υλικών, εξ ανάγκης για την αποφυγή ακριβότερων τρόπων θέρμανσης. Η ρύπανση αυτή, σε συνδυασμό με συγκεκριμένες συνθήκες υγρασίας και άπνοιας, οδηγεί στη δημιουργία αιθαλομίχλης, ατμοσφαιρικής ρυπάνσεως αξιοσημείωτα νοσογόνου, ιδιαίτερα για τις ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού και δυνητικά θανατηφόρου.
Ήδη ευρίσκεται σε ανησυχητικά επίπεδα στις μεγάλες πόλεις και αρχίζει να γίνεται αισθητή και στις μικρότερες, με απρόβλεπτες συνέπειες όσο αφορά την κλιμάκωσή του βαθμού της αλλά και την νοσογόνες και θανατηφόρες επιπτώσεις σε βάθος χρόνου. Είναι γνωστό ότι εκτός από τις άμεσες, υπάρχουν και απώτερες επιπτώσεις από την παρατεταμένη διαβίωση σε περιβάλλον με υψηλές τιμές ρύπων και ιδιαίτερα, με αιθαλομίχλη.
Πρόκειται για ένα φαύλο κύκλο, περιπλεκόμενο με θετική ανάδραση, όσο δεν αντιμετωπίζεται αιτιολογικά και στη ρίζα του.
Επιβάλλεται να ανασταλεί και να ανατραπεί η κατάσταση αυτή, σύντομα, πριν αρχίσουμε να θρηνούμε θύματα.
Αυτό δεν πρόκειται βέβαια να γίνει, ούτε με τα ευχολόγια και τις παραινέσεις των αναξιόπιστων πια, αποστασιοποιημένων από το κοινό αίσθημα, πολιτικών, ούτε με τις κερδοφόρες κινδυνολογίες των ΜΜΕ.
Ο μόνος τρόπος να μειωθεί η εκπομπή ρύπων είναι η ελάττωση της καύσης των εξαιρετικά ρυπογόνων υλικών (καυσόξυλα, ημισυνθετικά προϊόντα ξύλου κλπ).
Για να γίνει αυτό, ένας τρόπος υπάρχει: να μειωθούν σε ανταγωνιστικά επίπεδα (χαμηλότερα από τα περυσινά), οι τιμές του πετρελαίου θερμάνσεως και του φυσικού αερίου, ώστε να επανακάμψουν άμεσα οι πολίτες στους πιο «καθαρούς» τρόπους θέρμανσης.
Λύση εφικτή, αφού άλλωστε η αύξηση της φορολογήσεως των καυσίμων, αντί για αύξηση έφερε μείωση των εσόδων του δημοσίου, λόγω της μειωμένης καταναλώσεως. Λύση όμως που χρειάζεται ειλικρινές ενδιαφέρον για τη δημόσια υγεία, πολιτικό θάρρος και βούληση είδη σε ανεπάρκεια στην ελληνική πολιτική σκηνή των τελευταίων χρόνων.
Δεν είναι καιρός για σοφές κουβέντες και μεγάλα λόγια αλλά για άμεση δράση, διαφορετικά εκτός από τα θύματα των αυτοκτονιών και τα υπόλοιπα θύματα της κρίσης, θα καταγραφούν και άλλοι θάνατοι στο ήδη πλούσιο μητρώο των διαχειριστών του μνημονίου.